[1]. دربارۀ تعداد اصحاب امام حسين(ع) در کربلا، نظرات مختلفي وجود دارد و از شصت و يک نفر تا بيش از هزار نفر ذکر شده است. در ادامه برخي از اين نظرات ذکر مي‌شود: شصت و يک نفر[اثبات الوصيه، ص 166]؛ شصت و دو نفر[تاريخ اليعقوبي، ج 2، ص 243]؛ هفتاد نفر [تفسير العياشي، ج ‏2، ص 281؛ رجال الكشي، ص 79]؛ هفتاد و دو نفر که قول مشهور و مورد نظر معظّم‌له نيز هست [الفتوح، ج ‏5، ص 101؛ الهداية الكبرى، ص 202؛ الإرشاد، ج ‏2، ص 95؛ إعلام الورى، ج ‏1، ص 457؛ دلائل الإمامة، ص 178؛ أنساب الأشراف، ج ‏3، ص 187؛ تاريخ الطبري، ج 4، ص 320؛ المناقب و المثالب،ص 309؛ مقتل الحسين(ع)(الخوارزمي) ج ‏2، ص 6؛ ترجمة الإمام الحسين(ع)، ص 151]؛ هشتاد و دو نفر [مناقب آل أبي‌طالب، ج ‏4، ص 98؛ مقتل الحسين(ع)(الخوارزمي) ج ‏2، ص 6]؛ حدود صد نفر [تاريخ الطبري، ج 4، ص 295]؛ صد و چهل و پنج نفر [اللهوف، ص 100؛ مثير الأحزان، ص 54؛ الإصابة، ج ‏2، ص 71؛ تذكرة الخواص، ص 226]

[2]. پيامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِنِّي وَ أَهْلَ بَيْتِي كُنَّا نُوراً بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى قَبْلَ‏ أَنْ‏ يَخْلُقَ‏ اللَّهُ‏ آدَمَ‏ بِأَرْبَعَةَ عَشَرَ أَلْفَ سَنَةٍ ـ من و اهل بيتم نوري در پيشگاه الهي بوديم چهارده هزار سال پيش از آنکه آدم خلق شود.» [الاحتجاج، ج 1، ص 146]. خداوند سبحان در شب معراج خطاب به پيامبر اکرم(ص) مي‌فرمايد: «يَا مُحَمَّدُ إِنِّي اطَّلَعْتُ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً فَاخْتَرْتُكَ مِنْهَا فَلَا أُذْكَرُ حَتَّى تُذْكَرُ مَعِي فَأَنَا الْمَحْمُودُ وَ أَنْتَ مُحَمَّدٌ ثُمَّ إِنِّي اطَّلَعْتُ إِلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَةً أُخْرَى فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ فَجَعَلْتُهُ وَصِيَّكَ فَأَنْتَ سَيِّدُ الْأَنْبِيَاءِ وَ عَلِيٌّ سَيِّدُ الْأَوْصِيَاءِ ثُمَّ شَقَقْتُ لَهُ اسْماً مِنْ أَسْمَائِي فَأَنَا الْأَعْلَى وَ هُوَ عَلِيٌّ يَا مُحَمَّدُ إِنِّي خَلَقْتُ عَلِيّاً وَ فَاطِمَةَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ الْأَئِمَّةَ مِنْ نُورٍ وَاحِدٍ» [الغيبة نعماني، ص 93] همچنين در زيارت جامعه کبيره در وصف ائمّۀ اطهار( مي‌خوانيم: «خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً فَجَعَلَكُمْ‏ بِعَرْشِهِ مُحْدِقِينَ.» [من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 609]

[3]. ر.ک: الكافي، ج ‏1، ص 527؛  کفاية الاثر، ص 155؛ الغيبه النعماني، ص 58؛  كتاب سليم بن قيس، ج ‏2، ص 856؛ تفسير فرات الكوفي، ص 505؛ بحار الأنوار، ج ‏25، ص 1تا30؛ فرائد السّمطين، ج ‏2، ص 134؛ مناقب الإمام على بن أبى طالب(ع)، ص 242؛ كفاية الطالب، ص 315؛ مقتل الحسين(ع)(الخوارزمي)، ج ‏1، ص 84؛ ينابيع المودّة، ج 3، ص 282 و...

[4]. بحار الأنوار، ج ‏45، ص 42:«خدايا! گواه باش جوانى به نبرد با آنان مى‏رود كه از حيث اخلاق و شمايل و گفتار، شبيه‏ترين افراد به پيامبر توست. ما هرگاه مشتاق ديدار پيامبرت مى‏شديم، به چهرۀ على اكبر مى‏نگريستيم‏.» همچنين ر.ک:  اللهوف، ص 113؛ مقتل الحسين(ع) (الخوارزمي)، ج 2، ص 32؛ الفتوح، ج 5، ص 114؛ مقاتل الطالبيين، ص 116؛ تسلية المجالس، ج ‏2، ص 310 و...

[5]. الکافي، ج 4، ص 577.

[6]. «على بن‌ حسين بن على بن أبي‌طالب» معروف به «علي اکبر» بزرگ‌ترين فرزند امام حسين(ع) است که در خلافت عثمان به دنيا آمده‌اند [مقاتل الطالبيين، ص 87]    E  F و از اميرالمؤمنين(ع) روايت نقل کرده است (السرائر، ج 1، ص 655). البته برخي مانند شيخ مفيد)، ايشان را برادر کوچک‌تر از امام سجّاد(ع) دانسته و سنّ ايشان را در کربلا، حدود 19 ساله نقل کرده‌‌اند.[الإرشاد، ج 2، ص 106] مادر بزرگوار ايشان، ليلى دختر ابو مرّة بن عروة است. كنيۀ آن بزرگوار «أبو الحسن» و لقب وى «اكبر» است‏. در کربلا، ایشان اوّلین نفر از بنی‌هاشم بودند که به میدان رفتند و شهید شدند.[مقاتل الطالبيين، ص 115]

[7]. إعراب القرآن، ج ‏1، ص80؛ التبيان في تفسير القرآن، ج ‏1، ص 476.

[8]. از جمله:

بقره، 133: «أَمْ كُنْتُمْ شُهَداءَ إِذْ حَضَرَ يَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قالَ لِبَنيهِ ما تَعْبُدُونَ مِنْ بَعْدي قالُوا نَعْبُدُ إِلهَكَ وَ إِلهَ آبائِكَ إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ وَ إِسْحاقَ إِلهاً واحِداً وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ ـ آيا وقتى كه مرگ يعقوب فرا رسيد، حاضر بوديد؟ هنگامى كه به پسران خود گفت: پس از من، چه را خواهيد پرستيد؟ گفتند: معبود تو و معبود پدرانت، ابراهيم و اسماعيل و اسحاق، معبودى يگانه را مى‏پرستيم و در برابر او تسليم هستيم.»؛ در اين آيه، ابراهيم جدّ حضرت يعقوب، اسماعيل عموي حضرت يعقوب و اسحاق پدر حضرت يعقوب، همگي به‌عنوان پدران(آبائِكَ) ذکر شده‌اند.

انعام، 74: «وَ إِذْ قالَ إِبْراهيمُ لِأَبيهِ آزَرَ أَ تَتَّخِذُ أَصْناماً آلِهَةً إِنِّي أَراكَ وَ قَوْمَكَ في‏ ضَلالٍ مُبينٍ ـ و [ياد كن‏] هنگامى را كه ابراهيم به پدر خود آزر گفت: آيا بتان را خدايان [خود] مى‏گيرى؟ من همانا تو و قوم تو را در گمراهى آشكارى مى‏بينم.» در اين آيه نيز از آزر به‌عنوان پدر ابراهيم(ع) (أَبيهِ) ياد شده است، در حالي‌که آزر، عموي حضرت ابراهيم(ع) بوده است.

[9]. «عبّاس بن علىّ بن أبي‌طالب(» در سال بيست و ششم هجرى در مدينۀ طيّبه متولّد شدند و مادرشان أمّ البنين، فاطمه دختر حزام بن خالد بود. حاصل ازدواج اميرالمؤمنين(ع) با امّ‌البنين، چهار پسر بود: عباس، جعفر، عثمان و عبدالله که همگي در کربلا به شهادت رسيدند. حضرت عبّاس(ع)، اوّلين آن فرزندان بود که به «قمر بنى هاشم» ملقّب گرديدند و کنيۀ ايشان «أبو الفضل» است. [الإرشاد، ج ‏2، ص 125؛ إعلام الورى، ج ‏1، ص 395؛ مقاتل الطالبيين، ص 89؛ عمدة الطالب، ص 327] حضرت اباالفضل(ع) در جنگ‌هاي سه‌گانۀ زمان اميرالمؤمنين(ع) حضور داشتند و در قضيۀ کربلا، «علمدار» امام حسين(ع) بودند. در کربلا پس از بستن آب بر امام حسين(ع)، چندين مرتبه آب را به خيام حرم رساندند و به «سقّا» مشهور شدند. [مناقب آل أبي‌طالب، ج ‏4، ص 108؛ أنساب الأشراف، ج ‏2، ص 192؛ مقاتل الطالبيين، ص 89] عصر تاسوعا امان‌نامۀ شمر را به‌شدّت و با تندی رد کردند[تاريخ الطبري، ج 4، ص 315] و سپس در برابر حمله سپاه دشمن ايستاده و از آنان مهلت گرفتند که جنگ را براي فردا بگذارند.[أنساب الأشراف، ج ‏3، ص 184] در روز عاشورا نيز دلاوري‌هاي زيادي از خود بروز دادند. در آخرين مرتبه، وقتي براي آوردن آب، به سوي فرات رفتند، در مسير بازگشت، به فيض شهادت نائل شدند. در روايات، تعريف و تمجيد فراواني از حضرت عبّاس(ع)، خصوصاً دربارۀ صبر،‌ بصيرت، شجاعت و فداکاري ايشان شده است. [کامل الزّيارات، ص 257؛ أمالي الصّدوق، ص 462؛ عمدة الطالب، ص 327]. ايشان داراي پنج پسر به نام‌هاي عبيدالله، فضل، حسن، قاسم، محمّد و يک دختر بودند و نسل ايشان، از جانب عبيدالله ادامه يافته است. همچنين گفته شده که فرزند ايشان محمّد، در کربلا شهيد شد.[مناقب آل أبي‌طالب، ج 4، ص 112] اولاد، فرزندان و نوادگان حضرت ابالفضل(ع)، مرداني جليل‌القدر و در ميان مردم داراي فضائل و کمالات بوده‌اند. قبور بسياري از نوادگان حضرت اباالفضل(ع) در کشورها و شهرهاي مختلف، معروف و زيارتگاه عموم مردم است.[عمدة الطالب، ص 328 تا 330]

[10]. در نام و تعداد شهدايي که پيامبر اکرم(ص) را درک کرده يا صحابي‌ بوده‌اند، اختلاف وجود دارد و تا 17 نفر نام برده شده است، برخي از ايشان عبارتند از: أنس‏ بن‏ الحارث[ذخائر العقبي، ص 146؛ التاريخ الکبير، ج 2، ص 30] ؛ حبيب‏ بن‏ مظاهر الأسدي [الإصابة، ج 2، ص 142]، عبد الرّحمن بن عبد رب الانصاري [اسد الغابه، ج 3، ص 307]؛ عمار بن أبي سلامة [الإصابة، ج 5، ص 107]؛ يزيد بن‏ مغفل [الإصابة، ج ‏6، ص 554] و...

[11]. ر.ک: الإرشاد، ج 2، ص 100؛ روضة الواعظين، ج ‏1، ص 419؛ إعلام الورى، ج 1، ص 460؛ اللهوف، ص 103؛ كشف الغمّة، ج ‏1، ص 592؛ ترجمة الإمام الحسين(ع)، ص 151. نقل شده است که حرّ به يکي از ياران خود گفت: «إِنِّي وَ اللَّهِ أُخَيِّرُ نَفْسِي بَيْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَوَ اللَّهِ لَا أَخْتَارُ عَلَى الْجَنَّةِ شَيْئاً وَ لَوْ قُطِّعْتُ وَ حُرِّقْتُ ـ به خدا قسم خود را بين بهشت و جهنّم مخيّر ديدم، به خداوند سوگند هيچ چيز را بر بهشت ترجيح نمي‌‌دهم حتّي اگر قطعه‌قطعه يا سوزانده شوم.» [الإرشاد، ج ‏2، ص 99]